2
گروه مطالعات اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
چکیده
با تأسیس حکومت اسلامی جلوههای تازهای از فرهنگ و تمدن مبتنی بر دیوانسالاری حکومتی به ظهور رسید. آموزش آیین شهروندی به‌ویژه امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشتی بسیار مورد اقبال دولت‌های مسلمان قرار گرفت. دیری نپایید که برای سروسامان دادن به این امور سازمانهای ویژهای پدید آمد. حَسبه و شُرطه متولی اصلی نظارت بر حقوق شهروندان مسلمان بودند و دیوان مظالم نیز تا حدی در این امر همکاری مینمود؛ اما شواهد زیادی در دست است که دولت‌های مسلمان پیوسته با احتکار، کم‌فروشی، تقلب درفروش و گران‌فروشی از طرف تجار و کسبه مواجه بودهاند، به‌ویژه زمانی که قحطی یا جنگی رخ می‌داد. مسأله اصلی ما در این مقاله بررسی آموزش‌های مرتبط با امنیت اجتماعی، اقتصادی، روانی و بهداشت حرفهای، در عصر طلایی فرهنگ و تمدن اسلامی و تأثیر آن بر توسعه و دوام دولت‌های مسلمان است که به روش کتابخانه‌ای به انجام رسیده است. یافتههای پژوهش حاضر، بیان میدارد که دولت‌های اسلامی به حقوق شهروندی به‌عنوان بخشی از نظام دیوانسالارانه خود اهمیتیخاص میدادند. نتیجه اینکه هر یک از این دولتها تلاش میکردند درمواجهه با دیگر مدعیان خلافت تشکیلات آموزشی و بازرسی نظارتی مرتبط با حقوق شهروندی را ساماندهیکرده به خدمت گیرند؛ زیرا مراعات حقوق شهروندی و رضایتمندی مردم را از لوازم برقراری امنیتاجتماعی، اقتصادی و دوام قدرت و استمرار حکومتشان میدانسته‌اند.
)